سید علی محمد شیرازی، جوانی ۲۵ ساله بود که در سال ۱۲۶۰ (هـ ق) با وفات سید کاظم رشتی، فضا را برای ادعای گوناگون خود آماده دید و با وجود کمی سن، توانست توجه گروهی از مشتاقان و منتظران مهدی موعود (عج) را به خود جلب کند، زیرا زمینه هایی داشت که با چند نمونه از آنها آشنا می شویم:
۱. سید بودن و علاقه شیعیان به سادات؛
۲. ذکرگویی ها و وردخوانی ها، آن هم زیر آفتاب سوزان بوشهر و جلب توجه مردم؛
۳. بهره گیری از لقمه نامشروع شیخیه (رکن رابع).
علی محمد شیرازی، در حد فاصل میان سال های ۱۲۶۰ تا ۱۲۶۴ (هـ ق) به ترتیب دو ادعای کرد: یکی ذکریت و دیگری بابیت. در مرحله نخست، در ۵ جمادی الاولی سال ۱۲۶۰ (هـ ق) برابر با ۶ خرداد ۱۲۲۳ (هـ ش) ملا حسین بشرویه را به منزل خود در شیراز دعوت کرد و با نشان دادن کتابی که تفسیر سوره یوسف نامیده بود، خود را سید ذکر معرفی نمود و بشرویه را به سوی خود فراخواند: «للهُ قَد قَدَّرَ أن یَخرُجَ ذلِکَ الکِتابَ فی تَفسیرِ أحسَنِ القَصَصِ مِن عِندِ مُحَمَّدِ بنِ الحَسَنِ بنِ عَلیِّ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عَلیِّ بنِ مُوسَی بنِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّد بنِ عَلیِّ بنِ الحُسَینِ بنِ عَلیِّ بنِ أبی طالِبٍ عَلی عَبدِهِ لِیَکُونَ حُجَّةَ اللهِ مِن عِندِ الذِّکرِ عَلَی العالَمینَ بَلیغاً».۲ بر این اساس، در این دعوت، خبری از بابیت نیز نبود، چه رسد به مهدویت و نبوت و الوهیت.
در مرحله دوم، علی محمد، پای خود را از ذکریت فراتر گذاشت و در سال ۱۲۶۱ (هـ ق) به یکی از آشنایان خود به نام ملا صادق، دستور داد تا جمله: «اشهد أن علیاً قبل نبیل باب بقیه الله» را در اذان مسجد نو شیراز اضافه کند.
علی محمد باب، با اضافه کردن این جمله به اذان، ادعای بابیت خود را علنی ساخت و سیلی از اعتراضات و انتقادات مردم مؤمن شیراز را متوجه خود ساخت. حاکم شیراز نیز برای آرام کردن اعتراضات، علی محمد را از بوشهر به شیراز فراخواند و در مجلسی خصوصی او را بازخواست کرد. علی محمد نخست با خواند آیه: «إن جاءکم فاسق بنباء فتبینوا»۳ همه چیز را انکار کرد و در نهایت با برخورد حاکم، مجبور به باز پس گیری ادعاهایش و توبه شد.۴
بر این اساس، چندین هفته، روزهای جمعه به هنگام نماز در مسجد وکیل شیراز حاضر می شد و از ادعاهای خود توبه می کرد و به خانه دایی خود باز می گشت، زیرا در حبس خانگی به سر می برد.۵
لازم به ذکر است که بهائیان، توبه علی محمد شیرازی را از باب تقیه می دانند، در حالی که در امر امامت و نبوت، جای تقیه نیست. تقیه اولاً در فروع دین است و در اصول دین جای ندارد و ثانیاً اصحاب و پیروان می توانند تقیه کنند نه امام و پیامبر، زیرا تقیه امام و پیامبر خلاف رسالت و وظیفه آنان است، چرا که آنان وظیفه دارند که مردم را هدایت کند؛ اگر از روی تقیه خلاف وظیفه خود را انجام دهند و به خلاف وظیفه خود تظاهر نمایند، نه تنها پیروان خود را هدایت نکرده اند، بلکه سبب تحیر و گمراهی آنان نیز شده اند، از این رو تقیه کردن بر پیامبر و امام جایز نیست.
پانوشت:
۱. تفسیر سوره یوسف.
۲. نک: کواکب الدریه، ص ۳۹؛ تفسیر سوره یوسف، ص ۳. (به درستی که خدا مقدّر کرده است که این کتاب را در تفسیر نیکوترین داستانها (سورهی یوسف) از نزد محمد فرزند حسن فرزند علی … فرزند علی بن ابی طالب بر بنده اش خارج سازد تا از نزد ذکر (خود باب) حجت رساننده‌ی خدا بر اهل عالم باشد.)
۳. سوره حجرات، آیه ۴۹.
۴. نک: مطالع الانوار، ص ۱۲۹ – ۱۳۰.
۵. نک: پیشین، ص ۱۳۲.
شیوه تبلیغ بهاییان در ایران